„Najczynniejsza POWiaczka we Lwowie” | Łucja Kipowa

Urodziła się 12 listopada 1891 r. we Lwowie jako córka Hermana i Heleny z d. Nossig Feldsteinów. Miała troje rodzeństwa – Tadeusz, Janinę i Romana (informacje o rodzicach i rodzeństwie zob. w biogramie Heleny Feldstein). Uczyła się w Gimnazjum Żeńskim Zofii Strzałkowskiej, gdzie w 1908 r. zdała egzamin maturalny, po czym studiowała historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego (była uczennicą m.in. Szymona Askenazego i Ludwika Finkla), a później ekonomię i nauki społeczne na uniwersytecie w Monachium. Zapewne w 1916 r. wznowiła studia na Uniwersytecie Lwowskim i trzy lata później, po przekształceniu uczelni w Uniwersytet Jana Kazimierza, uzyskała tam absolutorium.

Już jako uczennica zaangażowała się w działalność organizacji socjalistycznej „Promień” oraz Towarzystwa Szkoły Ludowej. W czasie studiów w rodzinnym mieście działała w akademickim stowarzyszeniu „Życie” (w latach 1908–1910, była m.in. członkiem jego zarządu) oraz, w czasie studiów w Monachium, w Unii Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Niepodległościowej „Filarecja”. Od 1909 r. do 1917 r. należała też do PPS-Frakcji Rewolucyjnej.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpiła do oddziału żeńskiego Związku Strzeleckiego we Lwowie. Wkrótce jednak wobec postępów ofensywy rosyjskiej wyjechała do Wiednia. Od października 1914 r. wspólnie z matką uczestniczyła w akcji wspierającej Legiony Polskie. Pełniła funkcję kierowniczki Sekcji Informacyjnej, a następnie członkini zarządu i skarbniczki Gospody Legionowej w Wiedniu. Wróciwszy do Lwowa jesienią 1916 r., w listopadzie była jedną z inicjatorek powołania żeńskiego oddziału POW (używającego początkowo nazwy Polska Organizacja Niepodległościowa). Jak wspominała, posłużenie się nazwą PON było spowodowane aktualną sytuacją polityczną: „w danej chwili nie mogłyśmy bowiem stawiać sobie zadań ściśle wojskowych, jak również zbyteczne było ustanowienie wojskowej komendy. Zadania nasze ogarniały dziedzinę propagandowo-polityczną […]. Jednakże byłyśmy stale uważane za oddział lwowski POW, a same również cieszyłyśmy się, że powstałyśmy jako pierwszy oddział peowiacki na terenie b. Galicji”. PON propagował idee niepodległościowe we Lwowie, kolportował tajną prasą i ulotki.

Działalność tę przerwano po aresztowaniach w kierownictwie POW na terenie Królestwa Polskiego latem 1917 r. Jej wznowienie nastąpiło na początku 1918 r., kiedy w porozumieniu z odbudowaną w Krakowie Komendą POW utworzono we Lwowie Oddział Żeński POW. Łucja Feldstein, używająca pseudonimu „Łućka”, zajmowała się w nim tzw. kwaterunkiem, czyli organizacją kwater i ubrań potrzebnych legionistom, którzy starali się przedostać do II Korpusu Polskiego na Ukrainie. Ponadto w latach 1916–1918 należała także do Stronnictwa Niezawisłości Narodowej. Za tę działalność została później odznaczona Medalem Niepodległości (była uważana za „jedną z najczynniejszych POWiaczek we Lwowie” i z tego powodu wnioskowano o jego zamianę na Krzyż Niepodległości, do czego nie doszło) i Krzyżem Walecznych, a także Krzyżem POW i Krzyżem Legionowym. Swoją działalność w POW opisała później w relacji, zamieszczonej w zbiorze Wierna Służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915 (Warszawa 1927).

W międzywojniu angażowała się w działalność społeczną, m.in. w Klubie Politycznym Kobiet Postępowych (zasiadała w zarządzie), Polskiej Organizacji Wolności (pełniła funkcję członkini Komisji Rewizyjnej), Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet (członek zarządu i kierowniczka wydziału emigracyjnego, 1928–1935). Problematyką emigracji zajmowała się przez całe lata dwudzieste XX w. w Polskim Towarzystwie Emigracyjnym, w którym przez pewien czas pełniła funkcję wiceprezeski, w latach trzydziestych była zaś członkinią Państwowej Rady Emigracyjnej. Ogłaszała też poświęcone tej tematyce artykuły i uczestniczyła w konferencjach krajowych i międzynarodowych. W 1929 r. i w 1934 r. należała do Komitetu Organizacyjnego I i II Zjazdu Polaków z Zagranicy, w latach 1930–1934 była delegatem do Stałej Międzynarodowej Konferencji Towarzystw Opieki nad Migrantami w Genewie.

Innym obszarem jej aktywności była oświata. Zapewne w drugiej połowie lat dwudziestych pracowała jako kierownik pedagogiczny Powszechnego Uniwersytetu Korespondencyjnego. Wspólnie z wybitnym socjologiem Aleksandrem Hertzem była autorką rozprawy W poszukiwaniu nowych metod pracy oświatowej. Wychowanie obywatelskie przez korespondencję (Warszawa 1932). Ponadto udzielała się w wielu innych organizacjach, takich jak m.in. Towarzystwo Przyjaciół Inwalidów, Stowarzyszenie Peowiaczek, Polskie Towarzystwo Kobiet z Wyższym Wykształceniem (zasiadała w zarządzie).

Jeszcze w czasie I wojny światowej poślubiła Adama Konopczyńskiego, później – Emila Kipę, znanego historyka dziejów nowożytnych i porozbiorowych Polski, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, dyplomaty i członka masonerii. Nie miała dzieci. W pierwszej połowie lat trzydziestych, kiedy Kipa pełnił funkcję konsula generalnego RP w Hamburgu, angażowała się we wsparcie polskiej emigracji zarobkowej w Niemczech. Wróciwszy w 1936 r. do Polski, zamieszkała w Warszawie, gdzie pracowała jako sekretarka Konsulatu Republiki Paragwajskiej. Za swoją działalnością społeczną została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta (1933 r.).

W czasie okupacji niemieckiej i po zakończeniu wojny mieszkała z mężem w Warszawie, brak jednak bliższych informacji o jej losach, poza tym, że nie została przesiedlona do getta, ukrywając się po tzw. aryjskiej stronie, a w 1944 r. była krótko aresztowana przez Niemców. Od 1945 r. pracowała kolejno w bibliotekach Ministerstwa Przemysłu i Handlu, Ministerstwa Handlu Wewnętrznego, a następnie jako kierownik działu dokumentacji Zarządu Głównego Naczelnej Organizacji Technicznej. Należała do PPS. Zmarła 1 maja 1955 r. w Warszawie i została pochowana na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim.

dr hab. Marek Gałęzowski

Marek Gałęzowski – dr hab., absolwent IH Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracownik Archiwum IPN, członek Komisji Biograficznej PAU; w latach 2015–2022 był profesorem Uczelni Łazarskiego. Autor wielu książek i artykułów, zajmuje się m.in. biografistyką uczestników walk o niepodległość Polski w pierwszej połowie XX w., w tym polskich Żydów; temu ostatniemu tematowi poświęcił niedawno książki: Żydzi walczący o Polskę (Znak Horyzont) i „Tam, gdzie największe niebezpieczeństwo, szedł pierwszy”. Sylwetki Żydów – uczestników walk o niepodległość i granice Polski w latach 1914–1921 (IPN).