Mural na Miłej


Tosia Altman przyszła na świat w 1918 lub 1919 roku pod Włocławkiem w zamożnej ortodoksyjnej rodzinie.
Tosia szybko zaangażowała się w działalność społeczną, wstępując do syjonistyczno-socjalistycznej organizacji młodzieżowej Ha-Szomer ha-Cair. Z czasem została instruktorką i wychowawczynią na koloniach oraz redaktorką hebrajskiej gazetki „Hanawadim”.
Tosia Altman | Domena publiczna
Jako siedemnastolatka przejęła kierownictwo kilkusetosobowego włocławskiego gniazda Szomrów. Z czasem powołano ją do centralnego dowództwa Ha-Szomer ha-Cair w Warszawie, gdzie odpowiadała za wychowywanie młodych członków organizacji.
Po wybuchu wojny Tosia zaangażowała się w organizację żydowskiego ruchu oporu, w tym podziemnych struktur Ha-Szomer ha-Cair. Pozyskiwała środki finansowe na działalność organizacji, zdobywała fałszywe dokumenty, jako łączniczka podróżowała po okupowanej Polsce.
Natychmiast po powstaniu Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) dołączyła do jej szeregów i została oddelegowana na tzw. aryjską stronę, by współpracować z polskim podziemiem i organizować dostawy broni. Podczas powstania w 1943 roku walczyła w centralnej części getta i pełniła funkcję łączniczki sztabu ŻOB. 8 maja była jedną z osób, które znajdowały się w bunkrze przy Miłej 18. Po jego wykryciu przez Niemców uciekła przez jedyne nieodkryte wyjście i przedostała się kanałami poza mur getta. Ranna i osłabiona ukrywała się w Łomiankach, lecz powróciła do Warszawy – nie była w stanie dołączyć do partyzantki. 24 maja, po pożarze warszawskiej kryjówki, została wydana Niemcom. Trafiła do szpitala, ale nie udzielono jej pomocy – zmarła w wyniku obrażeń.

Lejb (Lutek) Rotblat urodził się w 1918 roku w Warszawie.
Wychował się w nieortodoksyjnej rodzinie, a jego ojciec zmarł, gdy był dzieckiem. Po ukończeniu szkoły średniej w 1937 roku zaangażował się jako wychowawca w organizacji młodzieżowej Ha-Noar Ha-Cijoni. Podczas okupacji działał w ruchu Akiba.
Lejb Rotblat | Ghetto Fighters’ House
Latem 1942 roku, w trakcie Wielkiej Akcji, ukrywał razem z matką żydowskie dzieci w warsztacie przy ul. Mylnej. Od stycznia 1943 roku pomagał w przygotowaniach ŻOB – organizował broń, wytwarzał granaty i butelki zapalające. Przed wybuchem powstania został mianowany dowódcą grupy walczącej w centrum getta.
8 maja 1943 roku ukrywał się z matką w bunkrze przy Miłej 18. Po odkryciu kryjówki i decyzji o samobójstwie większości bojowników, Rotblat spełnił prośbę matki – prawdopodobnie zastrzelił ją, po czym odebrał sobie życie.

Rachel Zylberberg przyszła na świat w 1920 roku w Warszawie, w religijnej rodzinie żydowskiej prowadzącej sklep przy ul. Nowolipki. Uczyła się w żeńskim gimnazjum przy ul. Długiej, które ukończyła tuż przed wojną. Potajemnie przystąpiła do organizacji Ha-Szomer ha-Cair.
Po wybuchu wojny opuściła Warszawę wraz z mężem i udała się do Wilna. Tam mieszkała w kibucu, a po jego likwidacji ukrywała się w klasztorze w Kolonii Wileńskiej.
Rachel Zylberberg | Domena publiczna
W lutym 1941 roku urodziła córkę Maję, z którą jednak zdecydowała się rozstać – zostawiając ją w sierocińcu i nadając fałszywe nazwisko, zwiększała jej szansę na przeżycie.
Po śmierci męża wróciła do Warszawy. W getcie mieszkała przy Nowolipie 40a, pracowała w spółdzielni krawieckiej i angażowała się w konspirację – tworzyła raporty o zbrodniach na Litwie i namawiała do zbrojnego oporu. Brała udział w powstaniu, zginęła 8 maja 1943 roku w bunkrze przy Miłej 18.

Izrael Chaim Wilner („Arie”, „Jurek”) urodzony w 1917 roku w Warszawie, od młodości działał w Ha-Szomer ha-Cair. W sierpniu 1942 roku po raz pierwszy przeniknął na aryjską stronę, by nawiązać współpracę z polskim ruchem oporu. Działał pod fałszywym nazwiskiem Jerzy Borowski, co ułatwiał mu wygląd i harcerska przeszłość.
Izrael Chaim Wilner | Domena publiczna
18 stycznia 1943, podczas drugiej „akcji likwidacyjnej” w getcie warszawskim Wilner brał udział w walkach ŻOB i zdecydował się otworzył ogień do okupantów. Dowodził jedną z grup walczących na terenie centralnej części getta. W marcu został schwytany po aryjskiej stronie i brutalnie torturowany przez Gestapo. Po odbiciu ukrywał się, m.in. w mieszkaniu Lutka Rotblata. Ze względu na stan zdrowia nie mógł pełnić dotychczasowych funkcji.
Podczas powstania dowodził grupą walczącą w rejonie Zamenhofa i Miłej. 8 maja 1943 roku, w bunkrze przy Miłej 18, zginął – prawdopodobnie odbierając sobie życie. Jego słowa:
„My nie chcemy ratować swojego życia. Z nas żaden żywy nie wyjdzie. My chcemy ratować ludzką godność” – stały się symbolem walki o honor.

Mira Fuchrer urodzona w 1920 roku w Warszawie. Od dzieciństwa działała w Ha-Szomer ha-Cair, gdzie poznała Mordechaja Anielewicza. Po wybuchu wojny wyjechali razem do Wilna, a w 1940 roku wrócili do Warszawy. W getcie pracowała jako krawcowa.
Mira Fuchrer | Domena publiczna
Była łączniczką dowództwa ŻOB: w ramach pełnionej funkcji wyjeżdżała do innych gett na terenie okupowanej Polski.
W czasie powstania walczyła u boku Anielewicza w centralnej części getta. Zginęła 8 maja 1943 roku w bunkrze przy Miłej 18, prawdopodobnie popełniając samobójstwo.

Mordechaj Anielewicz urodził się w 1919 roku w Wyszkowie. Wychowywał się na warszawskim Powiślu – w biednej części miasta. Był aktywnie zaangażowany w działalność Ha-Szomer ha-Cair, gdzie pełnił funkcje przywódcze. Po sowieckiej inwazji próbował bezskutecznie zorganizować ucieczkę młodzieży żydowskiej do Palestyny.
Mordechaj Anielewicz | Domena publiczna
W czasie okupacji tworzył ruch oporu, organizował tajne nauczanie i spotkania w getcie warszawskim. Redagował pismo „Neged ha-Zerem” i współtworzył Blok Antyfaszystowski. Po wielkiej deportacji w 1942 roku został jednym z liderów ŻOB, a w listopadzie – jego komendantem.
Podczas powstania w getcie dowodził walkami, uczestnicząc osobiście w starciach. Zginął 8 maja 1943 roku w bunkrze przy Miłej 18, najprawdopodobniej odbierając sobie życie.
Źródła:
- Martyna Rusiniak-Karwat, Mordechaj Anielewicz, sztetl.org.pl
- https://1943.pl/artykul/lejb-rotblat/
- https://1943.pl/artykul/mira-fuchrer/
- https://1943.pl/artykul/tosia-altman/
- https://www.jhi.pl/artykuly/8-maja-1943-smierc-mordechaja-anielewicza,616
- https://sztetl.org.pl/en/biographies/192246-fuchrer-mira
- https://sztetl.org.pl/en/biographies/192234-zylberberg-rachel-lea
- https://getto.pl/pl/Osoby/R/Rotblat-Lutek-Nieznane
- https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=14166
- https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=14166