Seminarium i warsztaty „Rzeczy getta warszawskiego”

W spotkaniu wzięli udział pracownicy Muzeum Getta Warszawskiego oraz zaproszeni goście z licznych instytucji badawczych i muzealnych. Seminarium stanowiło forum wymiany myśli i opinii pomocnych w zainicjowaniu szerszej dyskusji na temat dylematów etycznych, kuratorskich, metodologicznych i estetycznych towarzyszących dokumentowaniu, uobecnianiu i aktywizowaniu materialnych świadectw Holokaustu.

Сentralnym przedmiotem refleksji uczyniono status, role i znaczenia łączone z rzeczami z terenu getta warszawskiego, które zostały wydobyte w trakcie wykopalisk na terenie Ogrodu Krasińskich oraz okolic Kopca Anielewicza.

W pierwszej części spotkania dr Martyna Grądzka-Rejak (IPN i Dział Naukowo-Badawczy MGW) przybliżyła uczestnikom bazę źródłową pomocną w poznawaniu i interpretacji „rzeczy getta warszawskiego”. Z kolei dr Jacek Konik z Działu Naukowo-Badawczego MGW zaprezentował aktualny stan badań archeologicznych przy ulicy Miłej na warszawskim Muranowie.

Uczestnicy spotkania mogli w trakcie seminarium obserwować proces powstawania zdjęć dokumentacyjnych — w czasie rzeczywistym pracował nad nimi archeolog-fotografik Piotr Sadurski. Daniel Rumiancew z kolei przedstawił zdjęcia artystyczne wykonane w przestrzeni dawnego Szpitala Dziecięcego Bersohnów i Baumanów.

Część druga spotkania zawierała wystąpienia oraz głosy w dyskusji formułowane z perspektyw dyskursów archeologicznych, pamięcioznawczych i kuratorskich. Prof. Władysław Duczko w wystąpieniu „Elementy zabitego życia z wykopalisk w getcie warszawskim. Rzeczy wykopane jako dzieła sztuki” odniósł się do aspektów problematyki związanej z widzeniem fragmentów rzeczy. Ukazał on na możliwość traktowania fragmentów przedmiotów z wykopalisk w getcie warszawskim jako samodzielnych obiektów sztuki oraz jako nośników istotnych znaczeń i treści.

Następnie przybliżone zostały rzeczy podjęte w efekcie badań archeologicznych z terenu po niemieckim nazistowskim obozie pracy przymusowej na terenie Krakowa – tzw. KL Plaszow. Problem masowości obiektów archeologicznych związanych z czasami najnowszymi, w tym problem opracowywania i eksponowania masowych zabytków archeologicznych omówił Kamil Karski (MPKL Płaszów). Natomiast Marta Śmietana (MPKL Płaszów) w prezentacji pt. „Ryzykowne związki” uwrażliwiła uczestników seminarium na to, że archeologia bezdyskusyjnie jest istotną składową procesu powstawania muzeów typu Miejsce Pamięci KL Płaszów w Krakowie czy MGW w Warszawie, ponieważ pozwala zdobyć wiedzę trudną do pozyskania w inny sposób.

Z kolei prof. Magdalena Saryusz-Wolska (DHI) opowiedziała o tym, że mechanizmy konstruowania i / lub kształtowania pamięci funkcjonują w ścisłym powiązaniu z dostępną w danym czasie i miejscu infrastrukturą i uwarunkowaniami (finansowymi, biurokratycznymi, technologicznymi etc.).

W części trzeciej spotkania głosy zabrały dr Magdalena Wróblewska oraz dr Monika Stobiecka z Artes Liberales. Zaprezentowały one głęboko przemyślane i inspirujące treści w wystąpieniach pt. „Rzeczy warszawskie: materialność, sprawczość i mowa rzeczy w muzeum” oraz „Witalne materie i sprawcze artefakty: jak prezentować życie rzeczy w muzeach?” Z głosów tych jednoznacznie wynikała głęboka potrzeba eksponowania rzeczy w warunkach muzealnych w taki sposób, „by podkreślić ich materialność i sprawczość”. Pośród zaproponowanych tez wybrzmiała np. taka, że skoro również nasze codzienne życie to trwanie z rzeczami, to zainteresowanie może wzbudzać projekt muzeum ukierunkowanego na życie rzeczy i na witalne rozumienie artefaktów.

Do równie wartościowych należały też dwa ostatnie wystąpienia seminaryjne. Dr Zofia Wóycicka (UW) przybliżyła zamysł i sposób prezentacji zabytków archeologicznych na ekspozycji stałej w Muzeum i Miejscu Pamięci w Sobiborze oraz własną opinię na temat oszczędnego korzystania z multimediów i nadmiaru form inscenizacji historii w przestrzeni wystawowej. Angelika Bachanek (UMCS, SMG) przybliżyła znane jej z autopsji relacje współczesnych mieszkańców jednej z mazowieckich wsi, z materialnym dziedzictwem społeczności żydowskiej. Poddano pod dyskusję kwestię tego, czy rzeczy same w sobie mogą poprzez swą obecność in situ wpływać na fakt woli pamiętania o tym, iż w przeszłości dane miejsce zamieszkiwali Żydzi.

Do zainicjowania burzy mózgów wprowadzenie stanowiła wypowiedź dr Katarzyny Nowakowskiej-Sito (Dział Wystaw MGW). Odniosła się ona do zróżnicowanych, często bardzo przemyślanych ról, które są przypisywane pojedynczym rzeczom na wystawach muzealnych. Odniosła się też do rzeczy z badań archeologicznych przeprowadzonych na terenie getta warszawskiego oraz kwestii ich potencjalnej obecności na planowanej wystawie stałej MGW.

Mamy nadzieję na to, że dyskusja z udziałem uczestników grudniowego spotkania będzie kontynuowana również w styczniu 2023 roku i dłużej.