Anna Braude-Hellerowa (1888–1943)

Anna Braude-Hellerowa urodziła się 6 stycznia 1888 roku w Warszawie jako Chana Rywka Braude. Jej ojciec, Arie Lejb Braude, pochodził z Grodna i był zamożnym kupcem branży jedwabniczej. Matka, Tauba z Litwinów, pochodziła z Białegostoku. Wspominano ją jako kobietę piękną, o doskonałym guście i rzeczowym umyśle. Anna była najstarsza z czworga rodzeństwa – miała trzy siostry: Różę Sarę, Esterę i Judytę.

Anna Braude-Hellerowa | ze zbiorów ŻIH

„Jej pełna temperamentu postać niewielkiego wzrostu, pociągła twarz o wielkich, ciemnych oczach, gładkich włosach tak czarnych, że aż granatowych, jej szybki sposób chodzenia i głęboki kontralt świadczyły o ogromnym zasobie energii i jakimś wewnętrznym płomieniu, promieniującym na zewnątrz” – pisała Judyta Braude o swojej siostrze.

Anna uczyła się w szkole Fryderyki Thalgrünowej. Zrezygnowała z nauki po konflikcie z dyrekcją, stanąwszy w obronie ubogich koleżanek. Egzamin maturalny zdała eksternistycznie w 1906 roku w Kijowie. Wbrew oporom matki wyjechała na studia. Studiowała filozofię na Uniwersytecie w Genewie, a następnie medycynę w Zurychu. Tam dołączyła do Bundu. Pod koniec studiów przeniosła się do Berlina, gdzie specjalizowała się w pediatrii. Po egzaminach w Sankt Petersburgu i uzyskaniu uprawnień pracowała rok jako lekarz ziemski w guberni moskiewskiej.

W 1913 roku powróciła do Warszawy. Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej rozpoczęła pracę w Szpitalu Dziecięcym im. Bersohnów i Baumanów przy ul. Śliskiej — z tą placówką pozostała związana do końca życia.

Od młodości była niezwykle aktywna społecznie. W 1915 roku współtworzyła Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w Warszawie, w latach 1919–1923 była dyrektorką szkoły pielęgniarek pediatrycznych, którą współzakładała. Prowadziła również stacje Opieki nad Matką i Dzieckiem. W Towarzystwie Przyjaciół Dzieci współpracowała z Henrykiem Kroszczorem, późniejszym dyrektorem administracyjnym zarówno Towarzystwa, jak i Szpitala Bersohnów i Baumanów. Była też współzałożycielką Sanatorium dla Dzieci im. Włodzimierza Medema w Miedzeszynie i radną Warszawy.

W 1916 roku wyszła za inżyniera Eliezera Hellera. Miała z nim dwóch synów: starszego Ariego Lejba i młodszego Aleksandra, który zmarł w wieku pięciu lat. Była to tragedia, która naznaczyła całe jej życie – doświadczona lekarka nie rozpoznała u własnego dziecka zapalenia wyrostka robaczkowego. Założyła żałobę, której nigdy nie zdjęła. W 1934 roku, podczas rutynowej operacji chirurgicznej, zmarł również jej mąż.

Rodzina Hellerów mieszkała najpierw przy ul. Leszno 13 (obecnie al. Solidarności 93), a później – do czasu przymusowego przeniesienia do getta – przy ul. Szpitalnej 5/3. Arik, syn Anny, wspominał, jak biegał do kamienicy naprzeciwko, gdzie w sklepie Wedla kupował słodycze za kilka groszy. W pamięci zachował też ciepło kaflowych pieców i balkon, z którego obserwował pulsujące życiem miasto.

Kiedy w 1923 roku z powodów finansowych zamknięto Szpital Bersohnów i Baumanów, Anna Braude-Hellerowa szukała wsparcia, zdobywała fundusze, organizowała imprezy dochodowe. Dzięki jej staraniom i zaangażowaniu Towarzystwa Przyjaciół Dzieci szpital został rozbudowany według projektu architekta Henryka Stifelmana i ponownie otwarty w 1930 roku jako placówka Towarzystwa. Był wówczas jednym z najnowocześniejszych szpitali w Warszawie. Od 1928 roku, po wygranym konkursie, Anna Braude-Hellerowa pełniła funkcję lekarza naczelnego i ordynatorki oddziału niemowląt.

Pozostała w szpitalu podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 roku i w następnych miesiącach. Po utworzeniu getta, gdy szpital znalazł się w jego granicach, kierowała nim aż do ostatecznej likwidacji w sierpniu 1942 roku. Wraz z siostrami, Różą i Judytą, oraz rodziną syna Arika – jego żoną Marią z Natanblutów i małą córką Ewą, urodzoną w kwietniu 1940 roku – mieszkała na terenie szpitala.

W getcie współprowadziła tajne nauczanie i praktyki studenckie. Kierowała Komisją Zdrowia przy Judenracie i współtworzyła badania nad chorobą głodową, których wyniki opublikowano w 1946 roku.

Większość jej bliskich – poza siostrą Różą – zdołała opuścić getto i ukryć się po tzw. aryjskiej stronie. Anna Braude-Hellerowa odmówiła wyjścia poza mury getta. Została z chorymi. Okoliczności jej śmierci nie są znane. Najprawdopodobniej zginęła wraz z pacjentami i personelem szpitala w bunkrze przy ul. Gęsiej 6 w maju 1943 roku podczas powstania w getcie warszawskim. Razem z nią zginęła prawdopodobnie jej siostra Róża Sara Aftergut. Judyta Braude napisała po wojnie w relacji, złożonej w Instytucie Yad Vashem, że Anna miała przy sobie cyjanek potasu. Miała nadzieję, że zdołała go użyć. Anna Braude-Hellerowa pośmiertnie została odznaczona Orderem Virtuti Militari.