„Pamięć 1943”

Wystawa składa się w dwóch części. Wewnątrz Kordegardy, Galerii Narodowego Centrum Kultury, prezentowany jest Raport Stroopa – unikalny dokument opisujący tragedię getta w formie tekstu i liczb, ilustrowany licznymi zdjęciami z okresu powstania. Dokument ten jest świadectwem historii ukazującym perspektywę niemieckich zbrodniarzy. Konfrontujemy go z przedmiotami codziennego użytku wydobytymi w trakcie badań archeologicznych w 2022 roku z piwnic zniszczonych kamienic przy ul. Miłej 18 i Miłej 20.

Raport, przygotowany przez dowodzącego niemieckimi siłami likwidującymi getto Jürgena Stroopa dla Heinricha Himmlera, zawiera opis działań i dzienne meldunki, statystyki oraz  52 czarno-białe fotografie, które przez lata kształtowały pamięć wizualną o powstaniu, stając się również świadectwem zbrodni.

Przeciwstawione raportowi obiekty: zniszczone naczynia, potłuczone talerze, elementy sprzętów czy domowych urządzeń, przedmioty życia religijnego (kubek do obmywania rąk), guziki, łyżki, fragmenty dziecięcego wózka stają się transferem często są jedynymi nośnikami pamięci o więźniach getta, których imiona pozostają nieznane. Pordzewiałe, potłuczone, częściowo popalone i zniszczone wilgocią, po kilkudziesięciu latach spoczywania w ziemi, okazują zarówno swoją kruchość, jak i moc, stając się świadectwem tych, którzy w tym miejscu ukrywali się, walczyli i ginęli. Z wydobytych ponad dwóch tysięcy rzeczy na wystawie pokazujemy ponad trzydzieści grup obiektów, które przeszły już proces konserwatorski. 

Współczesnym odniesieniem do sprawozdania Stroopa są rysunki wybitnej polskiej artystki Zofii Lipeckiej, powstałe na podstawie zdjęć z raportu, i fotografie architektoniczne Marcina Czechowicza. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość łączy głos Zofii Majewskiej – córki Henryka i Racheli Kroszczorów, której dzieciństwo i młodość związane były ze Szpitalem Bersohnów i Baumanów – przyszłą siedzibą Muzeum Getta Warszawskiego.

Drugą, plenerową część ekspozycji, stanowią plakaty z infografikami Kuby Mazurkiewicza, zlokalizowane przed Kordegardą, na Krakowskim Przedmieściu 15/17. Opowiadają one o otoczeniu murem całej dzielnicy i utworzeniu getta, o tym, co w nim się działo w latach 1940–43. Liczby i lakoniczne informacje na plakatach unaoczniają tragedię jego mieszkańców. Pojawia się też dramatyczny cytat z pożegnalnego listu Szmula Zygielbojma, napisanego przed samobójczą śmiercią w Londynie, w maju 1943.

Na plakatach zostały umieszczone kody QR, które odsyłają do bardziej szczegółowych informacji na stronie internetowej Muzeum Getta Warszawskiego.