Ofiara Żydów na rzecz Funduszu Obrony Narodowej

Ofiara Żydów na rzecz Funduszu Obrony Narodowej „…jako świadectwo i dokument czynu naszych braci na rzecz Ojczyzny naszej”
12 września 2024 – 20 października 2024
Miejsce: Kordegarda. Galeria Narodowego Centrum Kultury
Oprowadzania kuratorskie: 20.09 (piątek) godz. 13:00, 27.09 (piątek) godz. 18:00, 4.10 (piątek) godz. 18:00, 11.10 (piątek) godz. 18:00, 19.10 (sobota) godz. 18:00.

Organizujemy również oprowadzania dla szkół. Zainteresowane grupy zapraszamy do kontaktu spacery@1943.pl

Fundusz Obrony Narodowej, powołany 9 kwietnia 1936 r., podobnie jak ogłoszona wiosną 1939 r. Pożyczka Obrony Przeciwlotniczej, miał pomóc w zebraniu środków na modernizację armii i rozwój sił zbrojnych. Szeroki udział warstw społecznych w zbiórkach i subskrypcjach pokazał gotowość do stawienia oporu hitlerowskim Niemcom. Choć na rozbudowę armii było już za późno, popularność obu inicjatyw dowiodła jedności społeczeństwa w obliczu zagrożenia.

Wśród żydowskich darczyńców i subskrybentów były gminy i instytucje, właściciele dużych firm i przedsiębiorstw, inteligencja, ale także niezamożni handlarze, rzemieślnicy i robotnicy, ludzie o różnych światopoglądach i zapatrywaniach politycznych. Na Fundusz składali się mieszkańcy wielkich miast, niewielkich osad i miasteczek w centralnej i wschodniej Polsce. W najuboższych regionach kraju Żydzi stanowili nawet jedną trzecią darczyńców. Ich ofiarność na FON i POP świadczyła o dojrzałości obywatelskiej. Nie było to bez znaczenia w państwie, którego polityka narodowościowa była niekonsekwentna, podporządkowana etnicznie traktowanemu pojęciu narodu, a przy tym nie wolna od ksenofobii.

Centralnym punktem wystawy są ofiarowane przez Żydów precjoza. Rozpoczynają ją natomiast lata pierwszej wojny światowej i historie Żydów-legionistów, obrońców Lwowa i uczestników wojny polsko-bolszewickiej, ponieważ zaangażowanie w zbiórki i subskrypcje było jednym z wielu przykładów udziału Żydów w dziele odzyskania, utrzymania i obrony niepodległości. Ekspozycja prezentuje sytuację ludności żydowskiej w dwudziestoleciu międzywojennym, wkład Żydów w polską kulturę, literaturę i sztukę, a także problemy, z jakimi musieli się mierzyć w drugiej połowie lat trzydziestych naznaczonych ksenofobią i antysemicką retoryką. Mimo tego Polska była również ich ojczyzną, a za swój polski patriotyzm wielu zapłaciło najwyższą cenę.

Żydzi walczyli w wojnie obronnej w 1939 r., działali w konspiracji, wstępowali do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i armii generała Andersa, zgłaszali się do dywizji tworzonych u boku Armii Czerwonej i oddziałów walczących w powstaniu warszawskim. Stąd prezentowanym na wystawie srebrom i judaikom podarowanym na FON towarzyszą m.in. fotografie, dokumenty archiwalne i prace plastyczne nawiązujące zarówno do samej zbiórki, jak i udziału Żydów w polskim czynie zbrojnym.

W 1939 r. niewykorzystane środki i kosztowności FON poprzez Rumunię trafiły na Zachód, gdzie pozostawały w gestii polskiego rządu na uchodźstwie. Po wojnie ich „złotą” część przekazano władzom Polski Ludowej. Uległy wówczas rozproszeniu, a numizmaty i precjoza przetopiono i rozprzedano. W 1976 r. do kraju z Francji wróciły blisko 2,5 tony sreber, które wzbogaciły kolekcje muzealne. Obecnie dysponentem całego srebrnego skarbu FON jest Muzeum Narodowe w Poznaniu. Ich wybór prezentujemy na wystawie w warszawskiej Kordegardzie.

Kuratorzy: Kamila Pściuk-Glazer, prof. Konrad Zieliński
Współpraca: Agnieszka Bebłowska Bednarkiewicz, Arleta Engwert, dr Paweł Freus, Zofia Gałązka, Robert Gola, dr Michał Grochowski, Katarzyna Haber, dr Mariusz Jastrząb, Magdalena Kruszewska-Polak, Dorota Kulawik, dr hab. Katarzyna Person-Wooddin, dr Martyna Rejak-Grądzka, Janusz Wąż, Maciej Wójcicki, Aleksandra Wydro
Projekt scenograficzny i materiałów promocyjnych: 77 Studio Łukasz Markiewicz
DTP: Frontart Artur Brożonowicz
Konsultant scenograficzny: Kamila Pściuk-Glazer
Realizacja wystawy: Muzeum Getta Warszawskiego, Kordegarda. Narodowe Centrum Kultury, KONTRA Tomasz Marzec
Nadzór nad realizacją wystawy: Monika Mastyj
Redakcja: Mark Bernheim, Dominika Gajewska, Anna Michałowska
Tłumaczenie: Dominika Gajewska Jakub Majchrzak
Realizacja dźwięku: Filip Wójcik
Promocja: Katarzyna Brzezińska, Marta Grzegorczyk, Ewa Nowakowska, Anna Szocik, Hanna Zonik

Organizatorzy wystawy kierują podziękowania do następujących osób i instytucji, które przyczyniły się do powstania ekspozycji, wypożyczyły obiekty oraz udostępniły reprodukcje na wystawę i do katalogu: Stanisławowi Aronsonowi i jego córce Lanie Aronson, Beacie Bierońskiej- Lach, Marcinowi Grozdowowi, Wandzie Likiernik, Elżbiecie Miszta-Gołębiewskiej, Alicji Morawskiej, Ewie Niwińskiej- Lipińskiej, Gracjanie Pyczot, Zuzannie Sidor, Renacie Sobczak- Jaskulskiej, rodzinie Henryka Warsa, dr Maciejowi Wójcickiemu, Markowi Zebrowskiemu. Archiwum Akt Nowych, Archiwum Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, Archiwum Fotograficznemu Muzeum Narodowego w Krakowie, Archiwum Państwowemu w Bydgoszczy, Archiwum Państwowemu w Lublinie, Archiwum Państwowemu w Narodowym Archiwum Cyfrowym, Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego, Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, Bibliotece Narodowej, Centralnemu Archiwum Wojskowemu przy Wojskowym Biurze Historycznym im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego, Fundacji im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim, Fundacji Ośrodka KARTA, Głównej Bibliotece Lekarskiej, Instytutowi Polskiemu i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej, Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego, Muzeum Katyńskiemu, Muzeum Narodowemu w Poznaniu, Muzeum Powstania Warszawskiego, Narodowemu Archiwum Cyfrowemu, Radiu Polskiemu, Stowarzyszeniu Muzealnej Grupy Historycznej im. II batalionu 18 pułku piechoty, USC Polish Music Center, Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie, Żydowskiemu Instytutowi Historycznemu im. Emanuela Ringelbluma. 

Współorganizator wystawy: Kordegarda. Galeria Narodowego Centrum Kultury
Patronat wystawy: Ministerstwo Obrony Narodowej, Patrona Honorowy Wicepremiera Ministra Obrony Narodowej Władysława Kosiniaka-Kamysza, Wojsko Polskie, Prezydent miasta st. Warszawy (patronat honorowy)
Patroni medialni: Polskie Radio