Prezentacja koncepcji Muzeum Getta Warszawskiego

Gości przywitał dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego, Albert Stankowski. Profesor Daniel Blatman, główny historyk, dr hab. Katarzyna Person, zastępczyni dyrektora ds. naukowych i wystawienniczych, dr Jerzy Wowczak, architekt, Monika Mastyj, kierowniczka działu wystaw oraz dr hab. Piotr Trojański, historyk i edukator omówili główne założenia koncepcji Muzeum, wystawy stałej oraz projektu architektonicznego przyszłej siedziby Muzeum Getta Warszawskiego.

W spotkaniu udział wzięło liczne grono osób ze środowiska polskich Żydów, a także naukowców zajmujących się badaniem Holokaustu. Obecni byli m.in. Marian Turski, Ocalały z Zagłady, członek Rady MGW pierwszej kadencji, Piotr Wiślicki, prezes Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny, Zygmunt Stępiński, dyrektor Muzeum Żydów Polskich POLIN, Artur Hofman, prezes Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce oraz przedstawiciele Żydowskiego Instytutu Historycznego, Polskiej Akademii Nauk, Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.

Po zakończeniu prezentacji goście zabrali głos i zadawali liczne pytania, wyrazili także życzliwe poparcie dla koncepcji projektu wystawy stałej i architektury Muzeum. Deklarację poparcia w kwestii wypożyczenia obiektów na potrzeby wystawy stałej MGW wygłosił przewodniczący zarządu SŻIH, Piotr Wiślicki.

Koncepcja Muzeum Getta Warszawskiego

Czy potrzebujemy kolejnego muzeum Holokaustu? Mamy wszakże wiele instytucji zajmujących się tematyką Zagłady: muzea, byłe obozy, miejsca pamięci.

Te wystawy charakteryzują się jednak konkretną narracją: Żydzi upamiętnieni są jako ofiary, które zostały poddane eksterminacji. Nie ma natomiast muzeum Holokaustu, które obrazowałoby skomplikowanie doświadczenia żydowskiego podczas okupacji i szerszą perspektywę owych czasów, które pokazywałoby, jak Żydzi żyli, nim zostali zamordowani. Nie tylko w getcie warszawskim, ale i w innych gettach na terenie okupowanej Polski; pamiętajmy, że getto w Warszawie nie było gettem wzorcowym, a realia gett znacząco się od siebie różniły.

Podczas tworzenia koncepcji, kluczowe było zrozumienia przestrzeni, w której Muzeum powstanie. A powstanie w miejscu, w którym rozgrywała się historia, o której opowiada; po pierwsze – w Warszawie, po drugie – w Szpitalu Bersohnów i Baumanów.

To muzeum jest więc wyjątkowe także dlatego, że jest historią samą w sobie. Muzeum historyczne powstanie w historycznym budynku, który sam jest eksponatem. I zależy nam, by zwiedzający mieli tego świadomość. Historię okupacji oraz historię podzielonego miasta przeplatamy zatem z historią Szpitala.

Chcemy zakotwiczyć narrację wystawy w artefaktach, obiektach z epoki. Przełomowym momentem były tu wykopaliska archeologiczne przeprowadzone w bezpośrednim sąsiedztwie bunkra przy dawnej Miłej 18. Wydobyte okulary, modlitewniki, naczynia są związane z konkretnymi osobami. Kim byli? Jak się nazywali? Nie wiemy. Odnalezione przedmioty będą jednak znakami ich obecności.

Od początku zdawaliśmy sobie sprawę, że zadaniem Muzeum Getta Warszawskiego będzie nie tylko opowiedzenie historii, ale także stworzenie głęboko humanistycznego przesłania dla przyszłych pokoleń. Nie jesteśmy w stanie opowiedzieć o wszystkich ludobójstwach, możemy jednak pokazać pewną wspólnotę ofiar: zwiedzający usłyszy świadectwo zarówno Żyda, Roma, jak i osoby, która przeżyła ludobójstwo w Rwandzie. Wystawa kończy się galerią „Nigdy więcej” – w naszym ujęciu owo „Nigdy więcej” oznacza „Nigdy więcej dla nikogo”.

Projekt architektoniczny

Teren Szpitala Bersohnów i Baumanów wpisany jest do rejestru zabytków. Zabytkowe są również dwa budynki – główny i tzw. okulistyki – oba wyróżniające się swoją formą architektoniczną.

Od początku mieliśmy świadomość, że budynek będzie jednocześnie częścią ekspozycji. Zanim przystąpiliśmy do projektu, zgromadziliśmy znakomity materiał faktograficzny. Przeprowadzono badania architektoniczne i dokonano ekspertyz konstrukcyjnych, studiowano archiwalne zdjęcia.

Nie jesteśmy pierwszymi architektami, którzy działają na tym terenie. Budynki projektowane przez architektów dziewiętnastowiecznych na przestrzeni lat ulegały przekształceniom. My zaś nawiązujemy do fazy najbardziej reprezentatywnej, tj. projektu z lat 30. XX wieku, będącego wynikiem prac Henryka Stifelmana. Chcemy przywrócić stan Szpitala z 1936/7 roku.

W głównym budynku muzeum odtworzymy wszystkie detale elewacyjne: gzymsy, w tym gzyms kordonowy, wszystkie opaski na oknach. Przywrócimy też kopułę na dachu i napis „Szpital Dziecięcy im. Bersohnów i Baumanów”. Zamierzamy także odtworzyć sad, który niegdyś tu istniał.

Projekt wystawy stałej 

Powierzchnia wystawy stałej wraz z wystawami czasowymi to prawie trzy i pół tysiąca metrów kwadratowych. Wystawa stała będzie podzielona na dziewięć galerii i rozpięta na siedem kondygnacji.

Nowoczesne rozwiązania technologiczne połączone z analogowymi rozwiązaniami wystawienniczymi dadzą zwiedzającym możliwość wielopłaszczyznowego odbioru prezentowanych treści. Na wystawie stałej znajdą się zarówno drukowane materiały ścienne, jak i multimedialne projekcje. Aplikacje webowe zainstalowane na monitorach dotykowych pozwolą na szersze zapoznanie się z prezentowaną treścią w danej przestrzeni. Specjalnie zaprojektowane QR kody będą odsyłać do platformy cyfrowej muzeum, która pozwoli na poszerzenie wiedzy również poza murami budynku. Ze względu na narracyjny charakter wystawy, oprócz obrazu istotną rolę będzie odgrywał dźwięk.  Zostanie zrealizowana kompozycja muzyczna, która zapewni unikalny dźwięk strefowy w danej przestrzeni.

Na potrzeby muzeum zostaną wyznaczeni przeszkoleni przewodnicy, którzy na podstawie wybranych ścieżek edukacyjnych lub indywidualnego trybu zwiedzania zapewnią kompleksową obsługę merytoryczną wystawy. Pomogą im w tym wielofunkcyjne audio-przewodniki, które będą dopasowane pod konkretnego odbiorcę zarówno pod kątem językowym, jak i dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.

Cały projekt przestrzeni wystawienniczej był tworzony przy założeniach projektowania bez barier. Chcemy by nikt ze zwiedzających, bez względu na wiek (z zastrzeżeniem, że Muzeum przeznaczone jest dla osób powyżej 12 roku życia) nie czuł się ograniczony ani mobilnie, ani słyszalnie czy pod kątem widzenia. Dywersyfikacja ścieżek zwiedzania wystawy odpowie na indywidualne potrzeby. Zaprojektowane topograficzne poziome oznaczenia na posadzkach, gabloty z możliwością podjazdu, miejsca do siedzenia czy przenośne taborety dla seniorów to tylko niektóre rozwiązania wystawiennicze.

20 000 obiektów w inwentarzu muzeum, wspaniała kolekcja sztuki nowoczesnej i współczesnej, mnogość materiału ikonograficznego, szereg wywiadów ze świadkami będą częścią powstającej wystawy stałej Muzeum Getta Warszawskiego.

Wystawa stała – koncepcja

Podstawą koncepcji wystawy stałej jest miejsce, w którym się znajduje: Szpital im. Bersohnów i Baumanów. Historia szpitala przewija się przez całą wystawę, od końca dziewiętnastego wieku, przez międzywojnie, okupację, getto warszawskie, powstanie, aż do kilku miesięcy po wojnie. Wystawa kończy się w 1946 roku wraz z odkryciem Archiwum Ringelbluma, nad którym pierwsze badania prowadzono właśnie w Szpitalu Bersohnów i Baumanów. Naturalnie zatem to Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego będzie nas w pewien sposób prowadzić, przede wszystkim metodologicznie: idąc za Archiwum pokazujemy, że historia getta warszawskiego to także historia Warszawy, że historia Żydów w Warszawie nie dzieje się w pustce, że jest częścią fali przemocy antyżydowskiej, która przechodzi przez teren okupowanej Polski.

Staramy się opisać tę historię koncentrując się na głosach ofiar, przede wszystkim tych, które po wojnie były pomijane i zapominane. To głosy kobiet, dzieci, uchodźców, przesiedleńców, grup wykluczonych. To także głosy Żydów religijnych, których doświadczenie, choć było najszerszym doświadczeniem getta warszawskiego, zostało zupełnie wyciszone i o którym wiemy bardzo mało. Na wystawie dajemy im wszystkim przestrzeń, żeby ich historia została w pełni wysłuchana.

Budując główną narrację wystawy wokół perspektywy ofiar, widzimy, jak wielu głosów brakuje. Pustkę tę wypełnia sztuka, stanowiąca rodzaj odpowiedzi na brak, a niekiedy dopowiedzenia tego, czego w inny sposób wyrazić nie można. Tak na przykład pokazujemy doświadczenie Romów/Sinti w getcie warszawskim, które jest bardzo skąpo udokumentowane.

Edukacja

Muzeum już od kilku lat rozwija swoją działalność edukacyjną. Prowadzone są długoterminowe projekty, lekcje w szkołach, organizowane są seminaria wyjazdowe, spacery, wydawane są również publikacje. Po otwarciu Muzeum, dotychczasowa działalność edukacyjna będzie kontynuowana i wzbogacona o m.in. lekcje muzealne, mediatekę oraz warsztaty organizowane w Centrum Edukacji.

Na powstającej wystawie stałej zidentyfikowaliśmy osiemnaście punktów, po dwa na każdą galerię, wokół których przygotowujemy program działań edukacyjnych i scenariusz oprowadzania. Takimi punktami są zarówno elementy architektury Szpitala, najważniejsze artefakty, jak i instalacje artystyczne. Pracujemy również nad bardziej immersyjnymi formami zwiedzania, umożliwiającymi zaangażowanie młodszych odwiedzających.

Na zakończenie spotkania dyrektor Albert Stankowski podziękował członkom Rady MGW i wszystkim organizacjom – w szczególności Gminie Wyznaniowej Żydowskiej, Stowarzyszeniu ŻIH, Muzeum Polin, Żydowskiemu Instytutowi Historycznemu i Towarzystwu Społeczno-Kulturalnemu Żydów w Polsce – za pomoc i wsparcie dla realizacji projektu budowy Muzeum, udzielane od pierwszych chwil jego istnienia.

Podsumowanie

Trwają intensywne prace nad budową Muzeum Getta Warszawskiego. 18 kwietnia 2023 roku na terenie ogrodu dawnego Szpitala Dziecięcego im. Bersohnów i Baumanów, przyszłej siedziby MGW, zakopaliśmy kapsułę czasu, w której umieściliśmy między innymi akt powołania Muzeum Getta Warszawskiego i nagranie głosu Mariana Turskiego. W październiku 2023 roku oficjalnie przekazaliśmy plac budowy generalnemu wykonawcy, firmie Adamietz. Od tego czasu wykonano m.in. prace rozbiórkowe, podbijanie fundamentów budynku dawnego szpitala, głębienie ścian szczelinowych – wszystkie te działania realizowane są zgodnie z wydaną decyzją konserwatorską oraz uzyskaną prawomocną decyzją pozwolenia na budowę.

Przed nami jeszcze wiele wyzwań architektonicznych, konserwatorskich i wystawienniczych, niemniej wszystkie nasze wysiłki skoncentrowane są na przygotowaniu się do dnia, gdy Muzeum Getta Warszawskiego otworzy się dla zwiedzających.

Na ten moment zapraszamy Państwa na wystawy czasowe: #ZbieramyBudujemyPamiętamy na Placu Grzybowskim oraz wystawę „Rzeczy z podziemnego miasta. Architektoniczne wizje wokół upamiętnienia Miłej 18″ na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Organizujemy również spacery po dawnym getcie warszawskim, tworzymy filmy edukacyjne, wydajemy książki, a dla szkół prowadzimy zajęcia poświęcone zarówno problematyce Zagłady, jak i wielowiekowej obecności Żydów w Polsce.