Nauczać, upowszechniać, upamiętniać, wychowywać

„Wokół getta warszawskiego i innych gett okupowanej Polski” to tytuł pierwszych warsztatów szkoleniowych, zorganizowanych przez Muzeum Getta Warszawskiego. Zakończona merytorycznym i frekwencyjnym sukcesem, trzydniowa konferencja odbyła się w Austriackim Forum Kultury przy ul. Próżnej 7/9 w dniach 29-31 marca 2019.

Tematyka poruszająca wiele aspektów życia w getcie warszawskim pod okupacją niemiecką zdominowała weekendową konferencję. Prelegenci poruszyli nie tylko zagadnienia związane z wciąż pogarszającą się sytuacją społeczną Żydów – rosnącą liczbą osieroconych dzieci (Agnieszka Witkowska-Krych, Instytut Kultury Polskiej, Uniwersytet Warszawski) i utrudnionym dostępem do opieki lekarskiej (dr med. Maria Ciesielska, Warszawski Uniwersytet Medyczny). Przedstawili także świadectwa bogatego życia kulturalnego, do czego przyczyniało się wielu zamkniętych w getcie artystów, którzy pomimo – i na przekór – rozpaczliwej sytuacji tworzyli nadal (Kamila Łapicka, Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego; Centrum im. M. Anielewicza, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego). Przybliżyli literacki obraz getta warszawskiego (prof. Sławomir Buryła, Instytut Polonistyki i Logopedii UWM w Olsztynie), toczące się w nim życie religijne (rabin David Berman, Muzeum Getta Warszawskiego) i aktywne w nim organizacje konspiracyjne, przede wszystkim Żydowski Związek Wojskowy (dr hab. August Grabski, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego).

Inne getta, o których opowiedzieli uczestnicy warsztatów, to getto białostockie (dr Ewa Rogalewska, Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Białymstoku), łódzkie (Michał Adamiak, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana), krakowskie (dr Martyna Grądzka-Rejak, Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie), radomskie (dr Sebastian Piątkowski, Instytut Pamięci Narodowej, Delegatura w Radomiu) i getta kresowe (prof. Grzegorz Berendt, wicedyrektor Muzeum II Wojny Światowej).

Nauczyciele obecni na naszym szkoleniu mogli porównać, jak zmieniało się podejście do edukowania o Holokauście w Polsce (dr Piotr Trojański, Instytut Historii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie) i w Niemczech (Anna Rosenhain-Osowska, Dom Konferencji w Wannsee) od okresu powojennego do dziś. Przez pół wieku, aż do lat 90., polska narracja dotycząca Auschwitz kładła nacisk na polskie ofiary zagłady w obozie, który tym samym był traktowany przede wszystkim jako miejsce związane z polską martyrologią wojenną. Dopiero stosunkowo niedawno pisze się i mówi o tym, że zginęło w nim milion sto tysięcy Żydów z całej Europy, zaś Polaków – 140-150 tysięcy. Na ten fakt zwrócił uwagę – w bardzo interesującym wystąpieniu – dr Trojański, który kilkakrotnie podkreślał, że o Shoah należy nie tylko informować, ale przede wszystkim, w oparciu o historię Zagłady – wychowywać młodych ludzi i pogłębiać ich człowieczeństwo.

W Austriackim Forum Kultury gościliśmy również świadka historii, Pana Izaaka Wacława Kornbluma, którego dom rodzinny mieścił się przy ul. Śliskiej 42. Pod okupacją znalazła się ona w granicach tzw. małego getta. W getcie Izaak Wacław Kornblum mieszkał na ul. Niskiej 35, obok Umschlagplatzu. Jego matce nie udało się uniknąć losu większości mieszkańców getta – tych, którzy nie zmarli z głodu lub w wyniku chorób – transportu do obozu zagłady w Treblince… Ojciec zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Z getta uratował się tylko Izaak Wacław i jego młodszy brat.

Konferencję zakończył spacer, pod przewodnictwem Pawła Szpringiera, do Szpitala Dziecięcego Bersohnów i Baumanów przy ul. Śliskiej 51/Siennej 60. W 2023 roku budynek ten stanie się główną i docelową siedzibą Muzeum Getta Warszawskiego. Wówczas też zostanie otwarta wystawa stała muzeum.

Anna Kilian