Ida Erwest/Erwestówna (1895-1942)

Urodziła się w 1895 roku, prawdopodobnie w Warszawie, jako Ida Ajerwajs. W opracowaniach na jej temat wspominana jest data urodzenia 1905 r., lecz wydaje się ona błędna, gdyż w 1917 r. występowała już jako dorosła śpiewaczka. Była dwukrotnie zamężna, z drugiego małżeństwa miała syna.

Karierę artystyczną rozpoczęła jako chórzystka i tancerka w teatrze żydowskim. Podczas I wojny światowej została zauważona przez Salomona Kustina, popularnego aktora przybyłego z USA i organizatora żydowskiego kabaretu w Polsce; który zaangażował ją do swojego objazdowego teatru kabaretowego. Ich występy w ramach tournée po terenach okupowanych przez wojska niemiecko-austriackie cieszyły się ogromną popularnością.

Ida Erwest | Ghetto Fighters House, kolekcja Jonasa

Aktor i pisarz Jonas Turkow wspomina (w swojej książce „Farloszene sztern”) że w 1917 roku, na początku swojej kariery, przez pewien czas był aktorem trupy Kustina i występował razem z Erwest na scenie. „Byłem wtedy świadkiem nieopisanego sukcesu, jaki odniosła Ida Erwest. Została wówczas nazwana «królową żydowskiej piosenki«”.

Śpiewane przez nią kuplety były, według Turkowa, tak popularne, że widzowie przychodzący na jej występy znali je na pamięć i śpiewali razem z artystką. Większość piosenek kabaretowych pisała i komponowała samodzielnie. O ich popularności świadczyło również to, że rozbrzmiewały w wielu kawiarniach i restauracjach wielu miast.

Turkow pisał: „Przyciągała uwagę nie tyle swym pięknym głosem, wspaniałym tańcem, a swoim wyglądem. […] Była piękna jak anioł, miała duże płomienne oczy, pełne delikatności i pieszczoty. Śpiewała z takim wdziękiem, z takim serem i uczuciem, że łatwo pozyskiwała sympatię”.

Podczas tournée teatru Kustina publiczność składała się głównie Żydów służących w armii Austro-Węgier, którzy po kilku latach spędzonych na froncie tęsknili za sztuką w ich ojczystym języku. Młoda Ida, śpiewająca w jidysz i tańcząca na scenie, wzbudzała zachwyt publiczności. Jej wielbiciele sami układali o Idzie piosenki. Jedna z nich, do której muzykę skomponował znany austriacki muzyk i która stała się znaną piosenką żołnierską, brzmiała

„Ido Erwest, ach jakżeś ty piękna. Nie chcę bez ciebie żyć. Gdy znikasz, słońce gaśnie. Zostań, proszę”.

Turkow dalej wspomina: „Gdy po występach szliśmy z Idą Erwest do nocnego lokalu, wchodząc, na nasz widok wszyscy wstawali i śpiewali piosenkę »Ido Erwest, ach jakżeś ty piękna…« Nie raz byłem świadkiem scen, jak w restauracjach latały stoły i krzesła, jeśli któryś z żołnierzy odważył się powiedzieć coś dwuznacznego o Idzie”.

„Trubadur Warszawski”, Numer 2, 1931

W latach 20. i 30. występowała głównie w teatrach rewiowych i komediowych. Od 1 lipca 1928 r. przez pewien czas należała do zespołu teatru „Qui pro Quo” – najpopularniejszego kabaretu dwudziestolecia międzywojennego. Występowała również zagranicą. W tygodniku „Trubadur Warszawski” z 14 marca 1931 r. można przeczytać: „Ida Erwest. Wielce utalentowana artystka rewiowa, po osiągnięciu sukcesów w Wiedniu, powróciła do kraju z przebojowym repertuarem, ciesząc się wszędzie niebywałym powodzeniem”.

„Express Zagłębia”, R.8, nr 257 , 1933

Pod koniec lat 30. jej kariera nieco przygasła i występowała głównie w restauracjach. W 1938 roku została zatrudniona przez Izaaka Gertnera do pracy na scenie w jego lokalu „Bar Central” przy ul. Leszno 2.

Po wybuchu wojny, w pierwszych miesiącach okupacji, Erwest była jedną z artystek zapraszanych na organizowane przez komitety domowe koncerty oraz występy w prywatnych domach i na podwórkach kamienic. Na początku 1940 r. kiedy kawiarnia Cafe Gertner przy Tłomackiem 13 otrzymała zezwolenie na organizowanie występów artystycznych, Występowała tam wraz z synem, utalentowanym skrzypkiem. Pomimo tego, że czasem w trakcie przedstawień do sali wkraczali Niemcy, zabierając zgromadzonych widzów do pracy lub konfiskując im pieniądze czy wartościowe przedmioty , to, jak wspomina Jonas Turkow, sukces tych przedstawień był ogromny. Ludzie dosłownie walczyli o to, by się na nie dostać.

Ida Erwest | Ghetto Fighters House, kolekcja Jonasa Turkowa

Po zamknięciu granic getta warszawskiego Ida znalazła się tam wraz z synem. Występowała w teatrze muzycznym Melody Palace oraz w innych lokalach, gdzie śpiewała „radosne pieśni o dawnych dobrych czasach co spotkało się z ciepłym przyjęciem wśród mieszkańców getta, bo kto spośród nich nie tęsknił do dawnych czasów?” (Turkow).Również według jego wspomnień, Ida Erwest została zmuszona do występu w niemieckim filmie propagandowym realizowanym w getcie wiosną 1942 r.  Zginęła latem 1942 roku podczas wielkiej akcji likwidacyjnej getta.

Bibliografia:

• Turkow. Jonas, „Farloszene sztern”, tom I,  Buenos Ajres 1952
• Turkow Ionas, „C’était ainsi: 1939-1943, la vie dans le ghetto de Varsovie”, Paryż 1995
• „Echo Artystyczne. Organ Polskiego Związku Artystów Widowiskowych”, zeszyt 10, 1930
• Trochimczyk Maja (ed.), „A Romantic Century in Polish Music”, Los Angeles 2009
• Błaszczyk Leon Tadeusz, „Żydzi w kulturze muzycznej ziem polskich”, Warszawa 2014
• „Trubadur Warszawski”, nr 2, 1931
• „Trubadur Warszawy”, nr 13, 1933
• „Express Zagłębia”,  r. 8, nr 257, 1933