Andrzej Mrowiński „W cieniu Holocaustu. Historia życia Gerta Druckera, barlineckiego Żyda” [recenzja]

Położony w województwie zachodniopomorskim Barlinek znalazł się w granicach Polski po II wojnie światowej i do 1946 roku nosił nazwę „Berlinchen”. Książka ukazała się nakładem szczecińskiego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce i jest drugą po „Barlineckich kamieniach pamięci” (Barlinek 2020) pozycją w dorobku autora dotyczącą historii żydowskiej. Bazę źródłową stanowią przede wszystkim kroniki, biografie i opracowania, niekiedy autor sięga do źródeł archiwalnych, szczególnie pozyskując zdjęcia, których imponująca liczba ilustruje wywód. Książkę złożono w wersji dwujęzycznej, z tekstem niemieckim autorstwa Małgorzaty Przytockiej.

Mrowiński podzielił pracę na 13 rozdziałów odpowiadających kolejnym okresom życia urodzonego w 1933 roku Gerta Druckera, którego życiorys stanowi oś tekstu. Ramy czasowe właściwie obejmują okres od lat 20. XX wieku, kiedy do Berlinka sprowadzają się rodzice Druckera, aż po jego śmierć w 2020 roku, autor jednak dość szczegółowo opisuje historię miasta, sięgając do lat i wieków wcześniejszych.

Mrowiński we wstępie uzasadnia wybór bohatera swojej pracy, ale nie czyni tego w sposób naukowy – nie dowiadujemy się, dlaczego akurat ta rodzina ma być przykładem reprezentatywnym dla całej społeczności. Przeważyły argumenty emocjonalne i osobiste: autor pisze o bliskości, którą odczuwa w stosunku do bohatera ze względu na podobieństwo, jakie dostrzegł między nimi. Wyraźnie też stawia się na jego miejscu i do tego zachęca czytelnika:

Każda historia czegoś uczy, pozwala zwrócić uwagę na fakty, wobec których nieraz przechodzimy obojętnie. Nie jest łatwo wczuć się w czyjś los, gdy jednak spróbujemy doszukać się w kimś cząstki samych siebie, to z tą chwilą osoba ta staje się nam bliższa. Trudno też wyobrazić sobie siebie w krytycznych sytuacjach, w jakich znajdował się niejednokrotnie Gert Drucker i jego rodzina. (S. 10)

Podobna argumentacja nie jest jednak niezasadna, biorąc pod uwagę popularnonaukowy charakter publikacji i grono odbiorców, do których miała trafić. To przede wszystkim mieszkańcy Barlinka przejawiający nieobojętny stosunek do historii lokalnej, także młodzież, o której autor wspomina we wstępie.

Mrowiński pragnie skoncentrować się na biografii Gerta Druckera i na jej podstawie ukazać losy mieszkańców Barlinka, jednak niekiedy zbyt wiele miejsca poświęca pobocznym wątkom. Informacje, które są przekazywane w tych wtrąceniach można zapewne się zbadać i przedstawić bez kronikarskiego streszczania i wprowadzania kolejnych postaci. Z drugiej strony jako jeden z celów pracy, obok stworzenia biografii Druckera, wskazał upamiętnienie mieszkańców Barlinka i upowszechnienie wiedzy o ich Zagładzie, co wyjaśnia taki sposób prowadzenia wywodu. Sposób rozumowania autora jeśli chodzi o wybór tematu i rolę, jaką ma spełniać wydawnictwo trafnie oddaje roboczy tytuł publikacji: „Historia zwykłego człowieka Gerta D., podobna do milionów innych”. Życzeniem autora wyrażonym we wstępie jest pielęgnowanie pamięci o życiu i zagładzie barlineckich Żydów – „zwykłych ludzi”.

Niedociągnięcia warsztatowe nie stanowią tu dotkliwej ujmy. Andrzej Mrowiński jest wszak historykiem-amatorem i wystarczająco wyraźnie formułuje cel pracy, który tylko w niewielkim stopniu jest badawczy. To raczej przykład dobrej literatury upamiętniającej, tekst krzewiący zainteresowanie mikrohistorią i będący owocem takiego zainteresowania.

Anna Darewska