„Ukazać naszych bohaterów w sposób godny”

Ponad 70 archiwalnych fotografii na 20 planszach, opatrzonych komentarzem historycznym, ukazuje dzień powszedni warszawskiego getta. Prezentowane reprodukcje zdjęć pochodzą ze zbiorów najważniejszych instytucji zajmujących się badaniami nad Holokaustem, między innymi waszyngtońskiego United States Holocaust Memorial Museum, Jad Waszem w Jerozolimie, Żydowskiego Instytutu Historycznego, a także niemieckiego Bundesarchiv i Austriackiej Biblioteki Narodowej.

Na wystawie dominują portrety oraz plany ogólne, pokazujące codzienny tłok na ulicach i targowiskach getta. Ekspozycja prezentuje ludzi organizujących samopomoc, tworzących sztukę, pracujących, modlących się. Zdaniem kuratora wystawy – Rafała Kosewskiego – skupienie się na twarzach, czasem uśmiechniętych, z nadzieją na przetrwanie, a czasem pełnych zadumy, jakby przeczuwających zbliżającą się śmierć, wynędzniałych, zagłodzonych i zdesperowanych umożliwia współczesnemu odbiorcy głęboki, empatyczny kontakt z warszawskimi Żydami, którzy jeszcze we wrześniu 1939 roku stanowili 1/3 populacji stolicy.

– Unikamy drastycznych obrazów po to, aby naszych bohaterów ukazać w sposób godny.  Widzimy w nich nie tylko ofiary, ale przede wszystkim ludzi, którzy pomimo ekstremalnych warunków próbują zachować resztki normalnego życia – uważa kurator.

Spora część prezentowanych zdjęć wykonana została przez żołnierzy niemieckich z Propaganda-Kompanie 689 – Alberta Cusiana, Erharda Josefa Knoblocha i Joe Heydeckera.  Pomimo tego, że zdecydowana większość tych fotografii powstała dla celów propagandowych, to dokumentuje ona także nędzę getta. Być może niektórzy z ich autorów próbowali wyrazić nimi swoje współczucie dla ludności żydowskiej, choć zapewne to współczucie przemieszane było ze zwyczajną ciekawością dla egzotycznego, z ich perspektywy, świata dzielnicy zamkniętej.

W tym kontekście na szczególną uwagę zasługują zdjęcia Willy`ego Georga, niemieckiego radioreportera, który latem 1942 roku udał się do getta i z ukrycia sfotografował jego mieszkańców, zużywając na to cztery rolki filmu. Na wystawie znalazły się również zdjęcia Polaków, między innymi Mieczysława Bila-Bilażewskiego, a także fotografie pochodzące ze zbiorów Janka Kostańskiego, w czasie okupacji nastoletniego szmuglera. Swoje losy opisał po wojnie w książce zatytułowanej „Szmuglerzy”, napisanej wspólnie z Henrykiem Grynbergiem.

Oprócz scen z życia codziennego getta, wystawa „Co trzeci spośród nas” prezentuje najważniejsze wydarzenia historyczne, takie jak m.in. tzw. Wielka Akcja i powstanie 1943 roku. Omówione są też różne przykłady życia społecznego i ekonomicznego, od organizacji komitetów domowych czy instytucji dobroczynnych, po szmugiel, stanowiący istotny element gettowej gospodarki.

Wystawa została przygotowana w formie plenerowej. Zanim jednak ekspozytory z planszami staną na Placu Grzybowskim, jak zaplanowali autorzy, udostępniamy ją w formie elektronicznej, w ramach akcji #MuzeumGettaWarszawskiegoOnline, na stronach internetowych naszej instytucji.

Miłka Skalska, rzeczniczka prasowa

Zdj. United States Holocaust Memorial Museum, dzięki uprzejmości Rafaela Scharfa