Israel Gutman (20.05.1923–1.10.2013)

Urodził się w Warszawie. Ojciec Benjamin, syjonista, pracował w fabryce zabawek na warszawskim Marymoncie, matka Sara zajmowała się dziećmi – dwiema córkami i synem. Edukację szkolną rozpoczął w polskiej szkole powszechnej na Marymoncie, lecz w drugiej połowie lat 30. poszedł do średniej szkoły żydowskiej na Muranowie. Już w wieku 14 lat dołączył do syjonistycznej organizacji młodzieżowej Ha-Szomer ha-Cair (pol. „Młody bojownik”), części Światowej Organizacji Syjonistycznej.

Ojciec i starsza siostra Gutmana Rywka zmarli na kilka miesięcy przed utworzeniem getta; matka zmarła w getcie na skutek tyfusu. Młodsza siostra, Gołda, przebywała w Domu Sierot prowadzonym przez Korczaka i Wilczyńską, skąd razem ze wszystkimi podopiecznymi i wychowawcami 5 sierpnia 1942 roku została wywieziona do obozu zagłady w Treblince.

W getcie Israel Gutman jeszcze bardziej zaangażował się w działalność Ha-Szomer ha-Cair  – prowadził między innymi zajęcia dla dzieci. Należał również do grona Abrahama Gepnera, kierownika Zarządu Zaopatrzenia Judenratu, który zajmował się pomocą społeczną.

Przed powstaniem w getcie Gutman włączył się do działań Żydowskiej Organizacji Bojowej, przygotowując bunkier dla rannych. W trakcie powstania, 5 maja 1943 roku, w jednym z transportów został wysłany do obozu KL Lublin (Majdanek), gdzie przebywał przez około 2 miesiące. „Byliśmy w takim stanie fizycznym, że trudno było nawet myśleć o tym, że można uciec” – wspominał. Później został przetransportowany do KL Auschwitz – przeżył dzięki pomocy Włodzimierza Zawackiego, który rozpoznał w nim ucznia swojego przyjaciela i pomagał mu lekami oraz żywnością. W Auschwitz należał do konspiracyjnej grupy lewicowej. W styczniu 1945 był jednym z tych, którzy zostali ewakuowani i pędzeni w głąb terytorium III Rzeszy w „Marszu śmierci”. Trafił do Mauthausen. 5 maja 1945 roku został zwolniony w Gunskirchen. „Do ostatniej chwili nie wierzyłem, że ja z tego wyjdę żywy” – mówił wiele lat później.

W 1946 roku wyemigrował do Palestyny, gdzie dołączył do kibucu Lehawot ha-Baszan. Tam też poznał swoją przyszłą żonę Irit Edelstein. W 1961 roku jako świadek uczestniczył w słynnym procesie Eichmanna. Dwa lata później wydał monografię „Bunt oblężonych: Mordechaj Anielewicz i powstanie w getcie warszawskim” poświęconą żydowskiemu ruchowi oporu.

Gutman był założycielem Grupy Moreszet – Centrum Pamięci Mordechaja Anielewicza. W latach siedemdziesiątych skończył studia historyczne na Uniwersytecie Hebrajskim, gdzie później wykładał. Przez kilka lat pełnił rolę głównego historyka w instytucie Yad Vashem, w latach 2000-2012 był wiceprzewodniczącym Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. Uczestniczył w tworzeniu Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, był doradcą polskiego rządu w kwestiach związanych z Holokaustem.

Israel Gutman był autorem licznych publikacji na temat Zagłady. Jest uważany za jednego z najważniejszych historyków zajmujących się tym tematem. Sprzeciwiał się przedstawianiu Żydów jako biernych ofiar, a w działalności badawczej skupiał się przede wszystkim na świadectwach samych Żydów, co w tych czasach nie było jeszcze powszechnie stosowaną praktyką. Jako naukowiec najwięcej uwagi poświęcił żydowskiemu ruchowi oporu, szczególnie organizacjom młodzieżowym.