80. Rocznica Zagłady Żydów w Józefowie | Odsłonięcie pomnika „Macewa Pamięci” Jerzego Kaliny

„Macewa Pamięci” ma formę tradycyjnego żydowskiego nagrobka. Została wykonana z tafli szkła, na której umieszczono pamiątkową inskrypcję w trzech językach: polskim, angielskim i hebrajskim. Jest osadzona w kamiennej ramie przypominającej drzwi, wykonanej z wydobywanego w józefowskich kamieniołomach piaskowcach. Nawiązaniem do tragicznego losu józefowskich Żydów jest symboliczna mezuza – podłużne pudełko, które tradycyjnie umieszcza się w drzwiach żydowskich domów po prawej stronie. Wkomponowana w macewę ma wyrażać przejście między światem żywych a umarłych. Pomnik został również usytuowany w nieprzypadkowym miejscu – przed dawną synagogą w Józefowie, która po odrestaurowaniu pełni obecnie funkcję miejskiej biblioteki.

Autorem pomnika Macewa Pamięci jest polski artysta Jerzy Kalina, znany z realizacji min. nagrobka ks. Jerzego Popiełuszki i pomnika Ofiar Tragedii Smoleńskiej 2010 roku na placu Piłsudskiego w Warszawie.

Pomnik został odsłonięty przez: Alberta Stankowskiego, dyrektora Muzeum Getta Warszawskiego; Romana Dziurę, Burmistrza miasta Józefowa; rzeźbiarza Jerzego Kalinę; Yossiego Avniego z Izraela, przedstawiciela rodzin zamordowanych Żydów oraz Pawła Byrę, prezesa Stowarzyszenia Wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie. Uroczystego umocowania symbolicznej mezuzy do Macewy Pamięci dokonał Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich. Podczas uroczystości na ścianie synagogi odsłonięto również tablicę ufundowaną przez Stowarzyszenie Wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie, która zawiera 194 nazwiska żydowskich rodzin z Józefowa.

Uroczystość w Józefowie jest owocem udanej współpracy Muzeum Getta Warszawskiego z lokalnymi władzami Józefowa. Liczymy, że uroczystości odsłonięcia kolejnych pomników przebiegną w równie satysfakcjonujących warunkach.

Jako pierwszy zebranych gości powitał Burmistrz Józefowa Roman Dziura. Albert Stankowski, dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego powiedział w swoim wystąpieniu: Pomnik jest inicjatywą mieszkańców Józefowa i dowodem ich szacunku dla przeszłości. Dziś oddajemy go pod ich opiekę wierząc, że w ten sposób tworzymy pomost pomiędzy przeszłością a przyszłością miasta i przyczyniamy się do budowy relacji, które ulepsza świat. W żydowskiej filozofii istnieje termin  Tikkun Olam, naprawa świata. Wierzę, że dziś go odrobinę naprawiamy. 

Pani Elżbieta Witek, Marszałek Sejmu podkreśliła w swojej mowie: Miejsce i czas dzisiejszej uroczystości mają wymiar historycznego symbolu. Osiemdziesiąt lat temu, właśnie na tej ziemi zostało zamordowanych tysiące osób, głownie kobiet, dzieci i starców.

Biskup Mieczyslaw Cisło razem księdzem kanonikiem Zenonem Mrugałą przypomnieli o słowach papieża Jana Pawła II o starszych braciach w wierze oraz, że antysemityzm jest uważany w religii katolickiej za grzech.

Uroczystość zgromadziła uczniów z lokalnych szkół w Józefowie, stając się dla nich ważną lekcją tragicznej historii. Obecni byli również seniorzy z lokalnej społeczności, którzy ze wzruszeniem wspominali wydarzenia sprzed lat.

Bardzo ważnymi gośćmi podczas uroczystości byli przedstawiciele żydowskich rodzin z Józefowa, którzy mieszkają obecnie z Izraelu. Pan Yossi Avni, pochodzący z józefowskiej rodziny Majmonów powiedział w swoim przemówieniu: Stoję tutaj w imieniu mojej mamy, Chawki córki Józefa Herszla i Cwi Majmona i Chai z domu Bleicher, która tutaj się urodziła i wychowała (…) 80 lat pamięci, od której nie sposób się uwolnić. Lata, kiedy dorastaliśmy bez babć i dziadków, ciotek i wujków, którzy zostali zamordowani tylko dlatego, że byli Żydami (…). W 1989 roku moja mama odwiedziła po raz pierwszy Józefów po 50 latach od swojej ucieczki przed grozą wojny. Spotkała mieszkańców miasteczka, wśród których żyła przez wiele lat.

Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich oraz rabin Szalom Ber Dow Stambler odmówili modlitwy. Na uroczystości obecni byli również: Monika Krawczyk, dyrektor Żydowskiego Instytut Historycznego im. E. Ringelbluma oraz Artur Hofman, przewodniczący Towarzystwa Kulturalno-Społecznego Żydów w Polsce. Z Instytutu Pamięci Narodowej obecni byli na uroczystości wiceprezes dr Mateusz Szpytma oraz dr Robert Derewenda, dyrektor Oddziału IPN w Lublinie.

Obecna był liczna delegacja z niemieckiego Hamburga pod przewodnictwem Senatora Andy Grotego, Ministra Spraw Wewnętrznych i Sportu miasta Hamburga. Przypomniał w swoim wystąpieniu o zbrodniczej roli policjantów z tego miasta, którzy w 1942 roku byli sprawcami mordu na józefowskich Żydach. Uważa on za swój moralny imperatyw, aby corocznie odwiedzać Józefów ku pamięci i przestrodze przed powtórzeniem podobnego bestialstwa – również dla obecnych mieszkańców Hamburga.

Duże wrażenie na zebranych wywarły słowa Jarosława Kaczyńskiego, Prezesa Partii Prawo i Sprawiedliwość: Budynek synagogi oraz częściowo zachowany kirkut, to tyle co w sferze materialnej pozostało po żydowskiej społeczności Józefowa, stanowiącej przez długie dziesięcioleci większość jego mieszkańców (…) Kiedy oddajemy cześć Ofiarom Holocaustu, Ofiarom Ludobójstwa słyszymy ich niemy krzyk, który jest dla nas nakazem czynienie wszystkiego co w naszej mocy, by nigdy więcej takie szaleństwo czystego zła się nie powtórzyło.

Z kolei słowa Adama Struzika, Marszałka Województwa Mazowieckiego przypomniały o zamordowanych: mieszkali tutaj od kilku pokoleń tworząc społeczność, która mogła się poszczycić wielowiekową tradycją i ciekawą historią. W Polsce mieszkali od stuleci, przeżywając z Polakami wszystkie zawirowania i burze dziejowe.

Przemawiał również Poseł Krzysztof Grabczuk z Polsko-Izraelskiej Grupy Parlamentarnej, który przypomniał o tym, że okrucieństwa wojny nadal trwają i to blisko Józefowa, tuż za granicą polsko-ukraińską.

Licznie przybyły także na uroczystość w Józefowie lokalne i ogólnopolskie media, które zrealizowały wiele audycji telewizyjnych i radiowych oraz publikacji prasowych.

Dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego Albert Stankowski w swoim przemówieniu przedstawił dalsze plany upamiętnień: Jednym z celów Muzeum Getta Warszawskiego jest kultywowanie pamięci o zagładzie gett na terenie okupowanej Polski. Odsłonięcie pomnika józefowskich Żydów jest jednym z kroków do realizacji tego celu. To pierwsza z wielu Macew Pamięci, dzieł wybitnego polskiego artysty Jerzego o Kaliny, które Muzeum Getta Warszawskiego we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej będzie wznosić w dawnych sztetlach – żydowskich miasteczkach, po których zostało tylko wspomnienie.