„Ofiara Żydów na rzecz Funduszu Obrony Narodowej” | wystawa czasowa

Fundusz Obrony Narodowej, powołany 9 kwietnia 1936 r., podobnie jak ogłoszona wiosną 1939 r. Pożyczka Obrony Przeciwlotniczej, miał pomóc w zebraniu środków na modernizację armii i rozwój sił zbrojnych. Szeroki udział warstw społecznych w zbiórkach i subskrypcjach pokazał gotowość do stawienia oporu hitlerowskim Niemcom. Choć na rozbudowę armii było już za późno, popularność obu inicjatyw dowiodła jedności społeczeństwa w obliczu zagrożenia.

Wśród żydowskich darczyńców i subskrybentów były gminy i instytucje, właściciele dużych firm i przedsiębiorstw, inteligencja, ale także niezamożni handlarze, rzemieślnicy i robotnicy, ludzie o różnych światopoglądach i zapatrywaniach politycznych. Na Fundusz składali się mieszkańcy wielkich miast, niewielkich osad i miasteczek w centralnej i wschodniej Polsce. W najuboższych regionach kraju Żydzi stanowili nawet jedną trzecią darczyńców. Ich ofiarność na FON i POP świadczyła o dojrzałości obywatelskiej. Nie było to bez znaczenia w państwie, którego polityka narodowościowa była niekonsekwentna, podporządkowana etnicznie traktowanemu pojęciu narodu, a przy tym nie wolna od ksenofobii.

Centralnym punktem wystawy są ofiarowane przez Żydów precjoza. Rozpoczynają ją natomiast lata pierwszej wojny światowej i historie Żydów-legionistów, obrońców Lwowa i uczestników wojny polsko-bolszewickiej, ponieważ zaangażowanie w zbiórki i subskrypcje było jednym z wielu przykładów udziału Żydów w dziele odzyskania, utrzymania i obrony niepodległości. Ekspozycja prezentuje sytuację ludności żydowskiej w dwudziestoleciu międzywojennym, wkład Żydów w polską kulturę, literaturę i sztukę, a także problemy, z jakimi musieli się mierzyć w drugiej połowie lat trzydziestych naznaczonych ksenofobią i antysemicką retoryką. Mimo tego Polska była również ich ojczyzną, a za swój polski patriotyzm wielu zapłaciło najwyższą cenę.

Żydzi walczyli w wojnie obronnej w 1939 r., działali w konspiracji, wstępowali do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i armii generała Andersa, zgłaszali się do dywizji tworzonych u boku Armii Czerwonej i oddziałów walczących w powstaniu warszawskim. Stąd prezentowanym na wystawie srebrom i judaikom podarowanym na FON towarzyszą m.in. fotografie, dokumenty archiwalne i prace plastyczne nawiązujące zarówno do samej zbiórki, jak i udziału Żydów w polskim czynie zbrojnym.

W 1939 r. środki i kosztowności FON znalazły się na Zachodzie i pozostawały w gestii polskiego rządu na uchodźstwie. Po wojnie dużą ich część przekazano władzom Polski Ludowej. Uległy wówczas rozproszeniu, a numizmaty i precjoza przetopiono i rozprzedano. W 1976 r. do kraju wróciły pozostałe trzy tony sreber, które wzbogaciły kolekcje muzealne. Ich wybór prezentujemy na wystawie w warszawskiej Kordegardzie.